viernes, 4 de diciembre de 2009

TOPONIMIAS Y SALUDOS

toponimias

Acapulco = akatlpolko

Anahuac = atlnauak

Ayutla = ayotltla

Atlixco = atlixko

Citlatltepetl = sitlalitepetl

Coacalco = koatlkalko

Coapan =coatlatlapan

Coatlan =koatltlan

Coatepec = koatltepetl

Coyoacan =koyotlkan

Cozamaloapan = kosamalotlatlpan

Cuautepec = kuauitltepetl

Cuautitlan = kuauitltitlan

Cuayocan = kuautlyokan

Cuicatlan = kuikatltlan

Chapultepec = chapolintepetl

Chicomosto = chikomeostotl

Chiconcuac = chikomekoatl

Huaxtepec = uaxtepetl

Huatuxco = koauitltuxtliko

Huejutla =uexotltla

Huehuetlan = ueuetlan

Ixmiquilpan = ixminkilitlpan

Ishuatlen = isuatltlan

Jalisco = xatlixko

Masatlan = masatltlan

Mexico =meestliixikko

Michoacan =michinkan

Nahutla = nauitla

Oaxaca = uaxyakak

Okotlan = okotetlan

Omotepec = ometepetl

Papaloapan = papalotlatlpan

Tecamachalco = tetlkamachalko

Tlalpan = tlalipan

Tlalnepantla = tlalinepantla

Tuxpan = tochtlipan

Tuxtla= tochtlitla

Uilotepec = uilotltepetl

Xochimilco =xochitlmiliko

Zacatecas = sakatltlenka

Zacatenco = sakatltentliko

Zihuatlan = siuatltlan

saludos

Adiós = yaui, kenyaui

Buenos días = ijnalti

Buenas tardes = tiotlakti

Buenas noches = youalti

Buenos días, buenas tardes, buenas noches = inkein

¿ estas? ¿vives? = ¿tiistok?

¿Qué aces? = tlake tijchiua

Nada= amo tleno

Pasale = xipano

Ven a sentarte = ximoseuiki

Ya me voy = ya nia

Después nos encontramos = te ipa timopantisej

Después nos vemos = sempayok timoitasej

¿Cómo te llamas’ = kenijkatsa motoka

¿de donde vienes? = kanke tiuala

¿Dónde vives? = kanke tiitstok

¿Quién es tu papa? = akeya motata

¿Cuántos años tienes? = ketski xiutl tijpia

¿a quien buscas? = akeya tijtemoua

Te quiero ayudar = nineki nimitspaleuis

¿ que trabajo haces? = tlake tekitl tijchiua

¿Dónde trabajas? = kanke titekiti

¿con quien vives? = uanya akeya tiuala

MODISMOS

MODISMOS
MODISMOS=SIGNIFICADO

DEJE (TEUA)

NIMAKILTEUA=DEJE PEGADO
NIMAKILTEUAS=DEJARE PEGADO
NITLAKUATEJKI=DEJE COMIDO
NITLAKUATEUAS=DEJARE COMIDO
NISTOPONTEJKI=DEJE BESADO
NIISAJTEJKI=DEJE DESPERTADO
NICHOKATEJKI=DEJE LLORADO
NIUITONTEJKI=DEJE BRINCADO
NI NAJNAUATEJKI=DEJE ABRAZADO

QUIERO (NEKI)

NITLAKUASNEKI=QUIERO COMER
NIKOCHISNEKI=QUIERO DORMIR
NITSAJTSINEKI=QUIERO GRITAR
NISTOPONTENEKI=QUIERO BESAR
NINAJNAUATENEKI=QUIERO ABRAZAR
NIMOTLALOANEKI=QUIERO CORRER

HACE FALTA (MONEKI)

MONEKITIUALAS=HACE FALTA QUE VENGAS
MONEKITIKOCHIS=HACE FALTA QUE DUERMA
MONEKITITLAKUAS=HACE FALTA QUE COMA
MONEKITITLAKIPANAS=HACE FALTA QUE BARRAS
MONEKITITLAPOAS=HACE FALTA QUE LEAS
MONEKITITLACHIAS=HACE FALTA QUE

PREFIJOS

PREFIJOS
Existen tres tipos de prefijos, los prefijos pronominales sujeto, los prefijos pronominales objeto, los prefijos pronominales sujeto, los prefijos pronominales reflexivos, los prefijos pronominales posesivos y lo prefijos pronominales indefinidos.
Prefijos pronominales sujeto:
Ni-yo.
Ti –tu.
Ti –nosotros.
In –ustedes.
prefijos: verbo pref. mas verbo
ni tlakua nitlakua
ti tekiti titekiti
ti mayana timayanaj
in kineki inkinekij
Prefijos pronominales objeto:
Nech – a mí me…
Mits- a ti te…
Ki – a él le…
Inmech – a nosotros nos…
Kin – a ellos les…
prefijos: verbo pref. mas verbo
nech maka nechmaka
mits maka mitsmaka
ki maka kimaka
tech maka techmaka
inmech maka inmechmaka
kin maka kinmaka
Prefijos pronominales reflexivos:
Nimo – a mi mismo
Timo – a ti mismo
Mo – a el mismo
Timo – a nosotros mismos
Inmo – a ustedes mismos
Mo –a ellos mismos
prefijos: verbo pref. mas verbo
nimo tlamaka nimotlamaka
timo tlamaka timotlamaka
mo tlamaka motlamaka
timo iukatl timoiukatl
inmo iukatl inmoiukatl
mo iukatl moiukatl
Prefijos pronominales posesivos:
No – mi…
Mo – tu…
I – su…
To – nuestro…
Inmo – su… (de ustedes)
In – su… (de ellos)
prefijos: verbo pref. Mas verbo
no ama noama
mo tlakayo motlakayo
i chichi ichichi
to amochtli toamochtli
inmo xochitl inmoxochitl
in tata intata
Prefijos pronominales indefinidos:
tle para las personas
tla para las cosas
ne para las cosas abstractas
prefijos: verbo pref. mas verbo
tee pitso teepitso
tla nama tlanama
ne teuli neteuli.

IMPERATIVOS

IMPERATIVOS

xi tachia-----------mira


xi molini------------- muevete


xi tekiti xochitl------corta la flor


xi tlapoa-----------lee


xi tlaxpana------------barre


xi moxilui------------peinate


xi tlajkuilo-------escribe


xi mopata-----------cambiate


xi malti----------------bañate


xi pajpaka kaxitl------- lava el plato


xi tekiti----------trabaja


xi tlaxkalo----------tortea


xi tlakua------------come
xi tlakuaka----------coman


xi chuka-----------llora
amo xi chuka-------no llores


xi kaki-------------escucha
xi kakika-----------escuchen


xi kamanaloa---------habla


xikua pantsi-----------come pan


xiki tsopelatl----------toma café


xi momajteki----------- lávate las manos


xi pano-----------------pasale


xi mitojti---------------baila


xi mauilti--------------juega


xi uetka--------------sonríe


Xi kochi-------------duermete


Xi tlakua-------come

ABVERVIOS

Adverbios
Adverbio de lugar: hace Referencia a un sitio Determinado

Kanke, kanij, kanpa = donde


Nika = acá, por acá


Nikaj, nikajni = aquí


Nepa = allá


Nechka = Cerca


Uejka = Lejos

Pano, nopaya nopano = allí

Kanpaueli, ijiliuis = Donde Quiera


Tlatsintla = Abajo


Uejkapa = arriba


Ejemplo:

Tenanpiyo Ne ijiliuis tlatlalia = Aquella gallina pone donde quiera

Amo tlatsintla ximokaua = no te quedes abajo


Mocha Nepa = Allá esta tu casa


Xitlali Nopano = Ponlo allí


Xipano Nika Pásele por acá =


Adverbio de cantidad:
Miak = mucho

Kentsin = Poco


Amotlejno = Nada, no hay nada

Tlauel = muy


Ejemplo:

Amo tomij miak nijpiaj = no tengo mucho dinero

Tonali Kentsin Pocos días = =

tiyejyektsi tlauel = Eres Muy Bonita


amotlejno Onka = no hay nada

Adverbio de tiempo


Kemaj, kemeyaj = Cuando

Amaj, namaj = Hoy, ahora

Mostla = Mañana
Yaloua, yalouaya = Ayer

Teipaj = Después

Nochipa = Siempre
Uiptla = Pasado Mañana

Uejkakia = Hace mucho tiempo

Ajachika = un rato cada




Adverbio de modo: El que es específica La Manera en que se hace la acción

Nimantsi = pronto

Yolik = despacio


Kuali = bien


Kenijkatsa = como


Kejni = Así

Chikauak = Recio


Melaktsin = Quedito

ABJETIVOS CALIFICATIVOS

Chachatik… Rasposo
Iyolik… Lento

Tetik… Duro



Yamanik…… Suave





Publicado por moises omar en 11:04 0 comentarios
Pitsauak… Angosto Patlauak… Ancho

Pilsiltsi… Pequeño

Tlalchipantik… Bajo


Ueueyak… Largo




Kototsi… Corto Kuali… Bueno
Eskistok… Sangrado


Kokojtok… Lastimado Yoltok… Vivo
Miktok… Muerto
Kochmijtok… Soñoliento




Yejyetsi… Bonito, hermoso




Iyolik… Despacio Chikauak… Rapido


Uiuitik… Serio

Majmaka… Miedoso





Motlantok… Maduro
Chikajtok… Fuerte
Pitsauak… Delgado

Axyejyektsi… Feo

Uejkapantik… Alto





adjetivos calificativos
Ueyi… Grande Tomauak… Gordo, grueso

NUMEROS

NUMEROS
1. Se
2. Ome
3. Eyi
4. Naui
5. Makuili
6. Chikuase
7. Chikome
8. Chikueyi
9. Chiknaui
10. Majtlaktli
Para escribir el número once se escribe majtlaktli (10), uan (+), se (1), esto quiere decir que 10+1= 11 y así sucesivamente con los siguientes números.
11. Majtlaktli uan se
12. Majtlaktli uan ome
13. Majtlaktli uan eyi
14. Majtlaktli uan naui
15. Majtlaktli uan makuili
16. Majtlaktli uan chuakuase
17. Majtlaktli uan chikome
18. Majtlaktli uan chikueyi
19. Majtlaktli uan chiknaui
20. Sempoali
Para escribir el numero veintiuno se escribe sempoali (20), uan (+), se (1), esto quiere decir que 20+1=21 y así sucesivamente con los siguientes números.
21. Sempoali uan se
22. Sempoali uan ome
23. Sempoali uan eyi
24. Sempoali uan naui
25. Sempoali uan makuili
26. Sempoali aun chikuase
27. Sempoali uan chikome
28. Sempoali uan chikueyi
29. Sempoali uan chiknaui
30. Sempoali uan majtlaktli
Para escribir el número 31 se escribe sempoali (20), uan (+), majtlaktli (10), uan (+), se (1), esto quiere decir que 10+10+1= 21 y así sucesivamente con los siguientes números.
31. Sempoali uan majtlaktli uan se
32. Sempoali uan majtlaktli uan ome
33. Sempoali uan majtlaktli uan eyi
34. Sempoali uan majtlaktli uan naui
35. Sempoali uan majtlaktli uan makuili
36. Sempoali uan majtlaktli uan chikuase
37. Sempoali uan majtlaktli uan chikome
38. Sempoali uan majtlaktli uan chikueyi
39. Sempoali uan majtlaktli uan chiknaui
40. Ompoali
50. Ompoali uan majtlaktli
60. Eypoali
70. Eypoali uan majtlaktli
80. Najpoali
90. Najpoali uan majtlaktli
100. Makuilpoali
110. Makuilpoali uan majtlaktli
120. Chikuasepoali
130. Chikuasepoali un majtlaktli
140. Chikomepoali
150. Chikomepoali uan majtlaktli
160. Chikueyipoali
170. Chikueyipoali uan majtlaktli
180. Chijnauipoali
190. Chijnauipoali uan majtlaktli
200. Majtlakpoali
300. Majtlaktli uan makuili poali
400. Se tsontli
800. Ome tsontli
4000. Majtlaktli tsontli
8000. Se xikipili
FRACCIONES
¼ (1 de 4 pedazos)
¼--------------------------Se tlen naui tlatlapaktli
Tlen indica que es sobre (/).
Tlatlapaktli indica que es partitivo o fracción.
Uan indica que es suma (+)
Iuikal indica el igual (=)
1/2 +3/2+5/2=18/2
Se tlen ome tlatlapaktli uan eyi tlen ome
tlatlapaktli uan makuili tlen ome tlatlapaktli
iuikal chiknaui tlen ome tlatlapaktli.